پژوهشی بر آرایه های هندسی محراب های گچبری دوره ی ایلخانی در ایران

محراب های گچبری عصر ایلخانی، به عنوان یکی از باشکوه ترین جلوه های تزئین در معماری این دوره، علاوه بر تنوع آشکار در فرم ها و ابعاد ساخت، شامل مجموعه ی منحصربفردی از آرایه ها و همچنین کتیبه های گوناگون می باشد. این نقوش که تقریباً، در کلیه ی اجزاء و قسمت های محراب های گچبری اعم از پیشانی، حاشیه ها، ستون ها (پیلک)، سرستون ها، طاقنماها و لچکی ها به چشم می خورد؛ شامل انواع نقوش گیاهی (اسلیمی و ختایی) و هندسی (گره) است که در اکثر نمونه ها، تلفیق آنها با خطوط و اقلام موجود (کوفی، ثلث و...) دیده می شود. در این مقاله، علاوه بر معرفی انواع آرایه های هندسی به کار رفته در محراب های گچبری عصر ایلخانی، تنوع، تداوم یا تکرار هر یک از گره های مذکور و نحوه ی کاربرد آن ها در بخش های مختلف محراب ها، از حیث وسعت فضای اختصاص یافته و مکان به کار برده شده، مورد ارزیابی قرار گرفته است. روش یافته اندوزی بر پایه پژوهشی میدانی (عکاسی، طرح خطی1 تصاویر) و با استناد به منابع مکتوب صورت گرفته که به روش تاریخی-تطبیقی، برمبنای الگوهای هندسی، به تحلیل داده های بدست آمده از نمونه های مطالعاتی می پردازد. نتایج حاصله، که از بررسی 12 محراب گچبری تاریخ دار یا منسوب به دوره ی ایلخانی به دست آمده، حاکی از آن است که کاربرد نقوش هندسی در این محراب ها، حضوری پُررنگ داشته که بیشترین درصد را، گره هایی برپایه عدد مبنای2 شش و هشت (گره های شش و شمسه، هشت و طبل گردان و...) به خود اختصاص داده است. این گره ها غالباً، در دیوارهای جانبی و روبروی طاقنما و حاشیه های محراب های گچبری قرار گرفته و تقریباً در اکثر موارد، با نقشمایه های گیاهی (گل، برگ و...) و شکل های هندسی ساده (دایره، مثلث، لوزی و...)، توأمان شده است.